We zitten weer in lock down. Voor sommigen begint het al te wennen, en anderen worden er stapel van. Het is in ieder geval één grote geduldoefening… en geduld is niet ieders sterkste kant. Een tijdsverschijnsel? Wanneer je bedenkt dat de gemiddelde museumbezoeker 9 seconden naar een kunstwerk kijkt, vraag je je af of kunst überhaupt wel echt gezien, laat staan beleefd wordt. Het kan echter ook anders. Misschien niet nu, concreet, live, maar in de toekomst hopelijk wel weer. Tot die tijd moeten we het doen met digitaal kunstkijken. Vandaag een kleine virtuele excursie, die zich, geheel in overeenstemming met de lock down, in een heel kleine binnenruimte afspeelt. Maar toch een venster op de wereld biedt.

 

 

Stel je voor: je loopt in een fraai natuurgebied in Engeland. Het bos reikt tot aan de rotsige oever van een groot meer. Tussen de bomen door zie je aan de oever een stenen hutje staan. Het ziet eruit als een uit de kluiten gewassen bijenkorf, maar wanneer je dichterbij komt, blijkt het groter te zijn dan je dacht. Er zit een deur in, je gaat naar binnen, en de deur valt achter je dicht. Het is donker, maar je onderscheidt nog net een stenen bankje, waarop je gaat zitten. Wanneer je een beetje aan het donker gewend bent, besef je dat er in deze kleine, donkere ruimte van alles gebeurt. Allereerst voel en ruik je de ietwat vochtige, mossige atmosfeer. Je hoort het enigszins vervormde geluid van de golfslag van het meer als een zacht en kalm ritmisch ruisen. Het is alsof je in een klankkast zit. En dan merk je, dat zich een vaag patroon van bewegende, kabbelende golfjes aftekent op de vloer. Buiten en binnen lijken op een welhaast magische manier in elkaar over te vloeien.

 
Wave Chamber (1996, Kielder Lake and Forest Park, Northumberland, UK)

Je hebt net kennis gemaakt met één van de Cloud Chambers van Chris Drury, namelijk Wave Chamber (1996), aan de oever van Kielder Lake (Northumberland, UK). Ik bezocht deze Cloud Chamber in de zomer van 2019.

Chris Drury (1948) is een Britse land art kunstenaar met een gedegen internationale reputatie, en een diep doorleefde, persoonlijke betrokkenheid bij natuur, landschap en milieu. Zijn werk weerspiegelt een niet aflatende belangstelling voor natuurlijke processen, cycli van groei en verval, verandering, beweging en rust, en natuurlijke patronen op micro- en macroniveau. Dergelijke verschijnselen zijn voor hem geen tegenstellingen, maar lopen vloeiend in elkaar over. Daarbij geeft zijn werk blijk van het besef dat dit zich niet alleen in de natuurlijke omgeving afspeelt, maar ook in de mens zelf. De grondtoon in zijn hele oeuvre is deze onlosmakelijke verbinding tussen innerlijke en uiterlijke natuur.

Drury gebruikt bij voorkeur materialen, die hij verzamelt op zijn vele trektochten, of ter plekke verwerkt, zoals bij de Cloud Chambers. Hij heeft een sterk historisch besef, beheerst een scala aan eeuwenoude, ambachtelijke technieken, maar werkt ook regelmatig samen met teams van wetenschappers van divers pluimage. Vaak is zijn werk sterk verbonden met (pre)historische locaties. En vrijwel altijd is er die overgang tussen ‘binnen’ en ‘buiten’, op verschillende niveaus.

 
Basket for the moment between death and life (1985).
Cuckoo Dome (1992)

Tumulus and dewpond (1997, Sussex, UK). Een ‘geweven’ koepel, gebouwd over een prehistorische grafheuvel, en een dauwvijver, gebaseerd op een eeuwenoude manier van watervoorziening.

Wave Chamber is een bijenkorf-vormig bouwsel, opgetrokken in een dry stone techniek – dat wil zeggen een slimme stapeling van stenen, waarbij geen metselspecie nodig is. Deze zeer oude techniek vinden we ook in de bekende stapelmuurtjes die grote delen van het Engelse en Ierse landschap sieren. De dry stone techniek waarmee een gesloten vorm wordt gemaakt, zoals bij Wave Chamber, heet corbelling. Dergelijke bouwsels worden overigens overal in Europa gevonden waar stenen in de grond zitten, en zijn vaak honderden, soms zelfs duizenden jaren oud. Drury haalde onder andere inspiratie uit de vroegmiddeleeuwse kloostercellen op het Ierse eiland Skellig Michael.

De beehive kloostercellen van Skellig Michael, Ierland (ca. 6e eeuw AD)

Wat een Cloud Chamber echter onderscheidt van een ‘gewoon’ onderkomen, is dat Drury er een camera obscura van maakt: in een kleine opening in het dak of de zijkant bouwt hij een lens en soms ook een spiegel in, waardoor het omringende landschap op de vloer of wanden geprojecteerd wordt. De camera obscura is in feite de primitieve voorloper van een fototoestel. Bij Wave Chamber ziet dat er zo uit:

Drury bouwde in de loop der jaren een kleine twintig Cloud Chambers, die verschillen in materiaal en aard van de projectie. Hij gebruikt echter altijd plaatselijke materialen, zoals steen, hout, plaggen, riet, klei. De projectie wordt bepaald door de plaats en de richting van de ingebouwde lens en spiegel in de Chamber. De Cloud Chamber vormt met het omringende landschap in feite een totaalkunstwerk. Zonder dat landschap ‘werkt’ de Cloud Chamber niet.

Linden Cloud Chamber (2019, Tranekær International Centre for Art and Nature, Langeland, Denemarken)

Cloud Chamber fort the trees and sky (2003, North Carolina, USA)

Hut of the Shadows (1997, Lochmaddy, North Uist, Western Isles)

Reed Chamber (2002, Wildfowl and Wetland Centre, Sussex, UK)

In Horizon Line Chamber, die ik ook bezocht, wordt het uitgestrekte waddenlandschap van Sunderland point door de camera obscura omgekeerd op de muur geprojecteerd, waarbij de horizon als een scheidslijn precies in het midden te zien is. De projectie toont langsdrijvende wolken en overvliegende watervogels… in de onderste helft, en wuivend gras in de bovenste helft. Binnen klinkt zacht het ruisen van de zeewind.

Horizon Line Chamber (2019, Sunderland Point, Lancashire, UK)

Een Cloud Chamber krijgt in de eerste plaats betekenis door een dergelijke directe ervaring. Je zit er letterlijk ‘in’, en het loont de moeite om de tijd te nemen om een en ander op je te laten inwerken. Bij Horizon Line Chamber zag ik ook bezoekers die even hun hoofd om de deur staken, een blik wierpen, ‘oh leuk’ riepen, en weer verdwenen. Het mag natuurlijk allemaal, en niets of niemand dwingt je om langer dan een paar seconden aan een Cloud Chamber te besteden. Maar wanneer je er een half uur of langer in blijft zitten, kon het wel eens een meditatieve ervaring worden.

Niet dat de kunstenaar je een boodschap of iets dergelijks opdringt. Drury zegt zelfs:

Persoonlijk heb ik niks te communiceren, noch bewust, noch onbewust (…) het is de natuur zelf die communiceert. 

Het is een interessante uitspraak, die blijkbaar inhoudt, dat we zelf maar moeten oppikken wat zijn werken ons te vertellen hebben, en daar is natuurlijk ook helemaal niets mis mee. Niettemin zit er wel degelijk een rode draad in  Drury’s werk, die kan helpen zijn werk te begrijpen en waarderen, en die hij zelf als volgt samenvat:

Als ik al iets ontdekt heb, is het wel dat wanneer je werk maakt over, met en in het landschap, je zowel een politiek als een esthetisch statement maakt. Het is een punt van communicatie en conflict: hoe wij leven op een fragiele aarde. 

De Cloud Chamber biedt een meditatieve ruimte die in zijn afgeslotenheid tegelijk een venster vormt op een steeds veranderende en kwetsbare wereld. Binnen en buiten, innerlijke en uiterlijke natuur lopen in de Cloud Chamber in een vloeiende beweging in elkaar over. In het ideale geval volgt uit die ervaring een besef, dat je als mens onlosmakelijk, en in alle denkbare opzichten, bent verbonden met de natuurlijke wereld om je heen. Het zet wellicht ook aan tot reflectie op de manier waarop wij met die wereld omgaan. Misschien iets om over na te denken vanuit de huidige lock down.

De kunstenaar in Linden Cloud Chamber

Bronnen en leestips:
De afbeeldingen zijn grotendeels afkomstig van de website van Chris Drury, en met zijn toestemming gebruikt, waarvoor dank.
– www.chrisdrury.co.uk
– Chris Drury en Kay Syrad, Silent Spaces, London 2004
– Chris Drury, Mushrooms | Clouds, Chicago 2009 [onder redactie van Ann M. Wolfe]
– Marijke van Dijk, Sheep and Clouds. De betekenis van plaats, lokale geschiedenis en ervaring in Chris Drury’s Cloud Chambers en Andy Goldsworthy’s Sheepfolds, Nijmegen 2020 [Masterscriptie Kunstgeschiedenis]