‘….deze afgelegen plaats….deze woestijn tussen twee schuimende zeeën…. Als je een schilder bent, volg ons dan naar hier, want je zult hier een overvloed aan onderwerpen vinden om te schilderen. Hier is een omgeving die tot dichten aanzet….’
(Hans Christian Andersen, 1859)

Met de krantenfoto’s van overvolle stranden in het Hemelvaartweekend nog vers in het geheugen, dacht ik met enige weemoed terug aan deze afgelegen plaats ‘tussen twee zeeën’, die ik in 2013 bezocht: het Deense vissersdorp Skagen op het uiterste, noordelijke puntje van Jutland. Hier markeert een zanderige landtong de grens tussen de Noord- en Oostzee, die hier letterlijk op elkaar botsen, wat te zien is in de beslist ongewone branding. Het strand is er weids, licht, en vooral…. leeg. Pakweg honderdvijftig jaar geleden ontstond hier echter een belangrijke Deense kunstenaarskolonie.

             
P.S. Krøyer, Zuidstrand van Skagen (1883), Kunsthalle, Kiel              Zuidstrand van Skagen (2013)

Andersens oproep uit 1859 blijft niet zonder effect: in de late negentiende eeuw ontdekken een aantal schilders de woeste charme van de kusten rond het pittoreske vissersdorpje Skagen (spreek uit: ‘Skeie’). Zij worden aangetrokken door de bijzondere klimatologische omstandigheden en het unieke licht van dit door twee zeeën omspoelde noordelijkste topje van Jutland, en beschouwen de eenvoudige vissersbevolking als ideale modellen voor hun schilderijen. Er ontstaat een bruisende kunstenaarskolonie: er wordt geleefd, gefeest, gediscussieerd, getrouwd (en gescheiden), maar er wordt vooral ook enorm veel geschilderd. Er vormt zich een hechte groep van jonge enthousiaste kunstenaars, mannen én vrouwen, onder wie een aantal invloedrijke realistische en impressionistische Scandinavische schilders, die internationaal bekendheid verwerven.

In een periode van opkomend Deens nationalisme, versterkt door de annexatie in 1864 van Sleeswijk-Holstein door het Duitse Pruisen, zoeken kunstenaars naar een beeldtaal die een eigen Deense identiteit uitdrukt. Men streeft naar een weergave van wat men beschouwt als de essentie van het Deense platteland met zijn vele kusten, en zijn bewoners. Het authentieke, ruige vissersdorp op de kop van Jut past uitstekend bij dergelijke sentimenten.

Michael Ancher, Vissers laten een roeiboot te water (1881), Skagens Kunstmuseum

Aan de wieg van de jonge kolonie staan Karl Madsen (1855-1938), Viggo Johansen (1851-1935] en Michael Ancher (1849-1927). Zij hebben een academische opleiding genoten, maar protesteren tegen het strakke keurslijf van regels en hyper-esthetiek van de Academie en zoeken naar een meer authentieke, vrije beeldtaal om de realiteit onopgesmukt weer te geven. Zowel Madsen als Johansen zijn in Parijs onder de indruk geraakt van de Franse schilders van Barbizon. De jonge Skagen-schilders voelen zich bovendien aangetrokken tot een radicaal, anti-academisch realisme dat in Scandinavië opkomt onder invloed van de populaire Deense schrijver en criticus Georg Brandes (1842-1927).

Het ruige vissersleven op Skagen leent zich uitstekend voor een dergelijke realistische schilderkunst. Michael Ancher breekt binnen enkele jaren internationaal door met zijn robuuste visserswerken.

Michael Ancher, Komt hij om de punt heen? (1880), Skagens Kunstmuseum

Ancher hield overigens lang vast aan zijn academische technieken en zijn werken zijn zorgvuldig gecomponeerd en uitgewerkt. Niettemin is het onderwerp sterk realistisch, al worden de Skagense vissers, die ervoor model stonden, door Ancher lichtelijk geromantiseerd als stoere, onverschrokken kerels neerzet.

Het sociale middelpunt van de jonge kolonie, die al spoedig meerdere kunstenaars uit binnen- zowel als buitenland aantrekt, is het familiehotel Brøndum, het enige hotel dat Skagen op dat moment rijk is. In dit hotel – dat overigens nog steeds bestaat – is het eten goed en goedkoop en het gezelschap uitstekend.

P.S. Krøyer, Kunstenaars lunch in Brøndums Hotel (1883), Skagens Kunstmuseum (linksboven, staand: Michael Ancher. Rechts van hem, zittend, in blauwe kiel: Degn Brøndum, Anna’s broer)

Een leuk detail: de gehele eetzaal van Brøndums Hotel, compleet met serie geschilderde portretten van en door de Skagense kunstenaars, is in 1946 naar het Skagens Museum verplaatst.

Brøndums Spisesal, Skagens Kunstmuseum

De jonge dochter in het hotel, Anna Brøndum (1859-1935), trekt al gauw de aandacht van Michael Ancher, niet alleen omdat zij vriendelijk en mooi is maar ook omdat zij een buitengewone artistieke aanleg blijkt te bezitten. Anna krijgt in de zomer van 1875 les van Karl Madsen, en in het najaar van hetzelfde jaar vertrekt zij naar Kopenhagen voor een driejarige opleiding bij Vilhelm Kyhn’s ‘privé-school voor tekenen en schilderen voor jongedames’. Daarmee is Anna in Skagen echter niet uit beeld verdwenen. Michael Ancher is smoorverliefd op haar en dit is wederzijds.

Michael Ancher, Portret van Anna Brøndum (z.d.)

In 1877 verloven zij zich, en in 1880 treden zij in het huwelijk. De liefde zit in de lucht: Madsen en Johansen trouwen elk met een nichtje van Anna. Zo ontstaat in meerdere opzichten een hechte kerngroep in de Skagense kunstenaarskolonie. Anna ontwikkelt zich tot een uitzonderlijk begaafd coloriste. Haar werk onderscheidt zich van dat van haar man door een lossere, impressionistische toets, en haar palet wordt gaandeweg steeds lichter en lichtvoetiger. Maar daarover later meer.

Vijfentwintig jaar later: P.S. Krøyer, Het zilveren bruidspaar Anna en Michael Ancher (1905), Skagens Kunstmuseum

Het jonge paar Ancher betrekt het oude tuinhuis van Brøndums Hotel, tot ze in 1884 een eigen huis aan de Markvej in Skagen betrekken. Dit huis is nu onderdeel van het Skagens Museum, en is een van de meest authentieke en best bewaard gebleven kunstenaarshuizen in Scandinavië.

Anchers Hus, Skagen. Aan de muur een serie portretten van en door Skagense kunstenaars.

In de jaren tachtig beleeft de kolonie zijn artistiek hoogtepunt, mede door de komst van de begaafde, flamboyante schilder en charmeur Peder Severin Krøyer (1851-1909). Krøyer is bereisd en heeft een goede reputatie opgebouwd binnen de Parijse Salon. Hij brengt de frisse wind van de moderne Parijse kunststromingen mee naar Skagen, en leeft zich daar in alle opzichten uit. Onder invloed van Krøyer worden de Skagense schilders zo een deel van een internationale, vernieuwende beweging in de schilderkunst.

Ook Krøyer schilderde de Skagense vissers, zij het op een minder heldhaftige manier dan Ancher.

P.S. Krøyer, Vissers op het strand van Skagen (1883), Nationaal Kunstmuseum, Kopenhagen

P.S. Krøyer, Pauze, vissers in Brøndums winkel (1882), Hirschsprung Collectie, Kopenhagen (links achter de toonbank: Degn Brøndum, Anna Ancher’s broer. rechts achter de toonbank: hun vader Erik Andersen Brøndum)

Aanvankelijk ontstaat er een fikse rivaliteit tussen Ancher en Krøyer. Ancher is getrouwd met zijn Anna Brøndum, en beschouwt alle onderwerpen die met Brøndums familie, Hotel en winkel te maken hebben, als zijn persoonlijk bezit. Binnen enkele jaren ontwikkelen de twee echter een hechte vriendschap die hun leven lang zal duren. Krøyer trouwt in 1889 met Anna Anchers vriendin Marie Triepcke.

Marie en Peder S. Krøyer, Dubbelportret (1890), Skagens Kunstmuseum

Dat het naast het harde werken ook een dolle boel kan zijn in Skagen bewijst het iconische werk Hip Hip Hurra! (1888), dat Krøyer maakt naar aanleiding van de housewarming party die de Anchers in 1884 geven nadat ze hun nieuwe huis betrokken hebben. De internationale ‘harde kern’ van de kunstenaarskolonie staat op dit werk afgebeeld in een vrolijk, zomers samenzijn. Het lijkt een spontaan, impressionistisch schilderij dat met grote vaart geschilderd is, en doet wat betreft compositie en toets sterk denken aan Renoirs Lunch van de roeiers (1881), een werk dat Krøyer ongetwijfeld in Parijs heeft gezien. Niettemin doet Krøyer er vier jaar over om dit schilderij te maken, omdat hij zijn vrienden niet steeds bij de hand heeft als model. In de tussentijd is Helga, het in 1883 geboren dochtertje van Michael en Anna dat op het moment van het feest nog een baby is, een kleuter geworden.

P.S. Krøyer, Hip Hip Hurra! (1888), Göteborgs Kunstmuseum
(v.l.n.r. met de klok mee: Martha Møller Johansen, Viggo Johansen, Christian Krogh, P.S. Krøyer, Degn Brøndum (Anna Ancher’s broer), Michael Ancher, Oscar Bjørk, Thorvald Niss, Helene Christensen (op dat moment Krøyers vriendin), Anna Ancher en Helga Ancher)

Pierre-Auguste Renoir, Lunch van de roeiers (1881), Philips Collection, Washington DC

In later jaren legt Krøyer zich meer en meer toe op rustige, ruime en zomerse strandscenes waarin behalve vissers, vooral zijn vrouw en vrienden figureren. Zijn aandacht gaat  uit naar het effect van licht en kleur, waarbij hij onder andere geïnspireerd is door Whistlers Nocturnes.

J.A.McNeill Whistler, Nocturne: Blue and Silver – Chelsea (1871), Tate gallery Londen

P.S. Krøyer, Zomeravond op het strand (1893), Skagens Kunstmuseum

Zomeravond op het strand (1893) is waarschijnlijk Krøyers meest bekende werk. Hier geen stoere vissers, maar twee vrouwen, rustig kuierend over het Zuidstrand van Skagen, tijdens het mystieke ‘blauwe uur’, wanneer in de zomeravondschemering de horizon oplost in nevel en het diffuse licht de kleur van de zee reflecteert. Een strand om jaloers op te worden….

Pas in 1990 blijkt dat dit werk mede gebaseerd is op een foto. Krøyer was een fervent amateurfotograaf en gebruikte regelmatig foto’s van zijn onderwerpen als geheugensteuntje.

De dames op de foto zijn Anna Ancher (l) en Marie Krøyer (r), beiden begaafde kunstenaressen behorende tot de Skagense schilderskolonie.

Wordt vervolgd!

Geraadpleegde bronnen (o.a.):

Patricia G. Berman, In Another Light. Danish Painting in the Nineteenth Century, Londen 2007
Elisabeth Fabritius (red.), Danish Artist’s Colonies, Odder (DK) 2006
Mette Bøgh Jensen (red.), I am Anna. A homage to Anna Ancher, Odder (DK) 2009
https://skagenskunstmuseer.dk/