‘Der skal mod til at have talent’ (er is moed voor nodig om talent te hebben), schreef Marie Krøyer in 1887 aan haar vriendin en collega-kunstenaar Agnes Slott-Møller.
Marie Krøyer (1867-1940) wordt in de kunstgeschiedenis – àls er al over haar geschreven wordt – nogal eens afgeschilderd als een tragische figuur in de kring van Skagense kunstenaars. In de schaduw van haar beroemde, charismatische en virtuoze, maar geestelijk instabiele echtgenoot Peder Severin Krøyer (1851-1909), en geplaagd door zelftwijfel en faalangst, kwam haar werk nooit echt onder de aandacht van een breed publiek. Gedurende haar leven was Marie vooral bekend om haar schoonheid en haar dramatische persoonlijke leven. Toen haar dochter Vibeke in 1986 overleed, kwam echter een klein, doch verrassend oeuvre aan schilderijen van haar hand aan het licht, dat grotendeels werd aangekocht door het Skagens Museum. Men oordeelde dat, wanneer zij haar artistieke potentieel blijvend had durven inzetten, zij tot de grootsten van de Skagense kunstenaars behoord zou hebben.

Marie Krøyer, Wasgoed aan de lijn (Krøyers huis) (1890-98?), Skagens Museum

Haar leven in een notendop

Marie Krøyer wordt in 1867 in een welgesteld gezin in Kopenhagen geboren als Marie Triepcke. Marie heeft talent, weet al jong dat ze wil schilderen, en streeft actief naar een goede opleiding. Na enige jaren privéonderwijs trotseert ze in 1885 de Kopenhaagse Academie – die geen vrouwen toelaat – door Den Lille Malerskole (De Kleine Schilderschool) op te richten met een groep van 11 vrouwelijke kunstenaars. Zij huren gezamenlijk een atelier, en nodigen prominente (mannelijke) kunstenaars uit – waaronder P.S. Krøyer –  om hun werk te beoordelen. De reactie van de Academie hierop is om vanaf 1888 vrouwen wél tot de opleiding toen te laten.

In 1888-1889 verblijft Marie in Parijs. Ze neemt privélessen bij verschillende kunstenaars, onder wie de symbolistische schilder Pierre Puvis de Chavannes (1824-1898). In het atelier van Puvis ontmoet ze haar landgenote Anna Ancher – de twee zullen levenslang vriendinnen blijven. In Parijs ontmoet ze opnieuw de zestien jaar oudere Krøyer. Hij wordt op slag smoorverliefd op Marie, die bekend staat als ‘de mooiste vrouw van Denemarken’.

Marie Triepcke, Net verloofd, in Parijs (1889), pc

Er ontwikkelt zich een stormachtige romance, ondanks het feit dat haar vrienden haar waarschuwen voor Krøyers wispelturige karakter. Bovendien vrezen zij dat het leven in de schaduw van zo’n beroemde man Marie’s toch al wankele artistieke zelfvertrouwen definitief om zeep zal helpen. Niettemin trouwt het stel in 1889, maakt een huwelijksreis naar Stenbjerg (Jutland), gevolgd door een studiereis naar Italië.

Krøyer legt zijn jonge, mooie vrouw artistiek geen strobreed in de weg, maar toch voelt Marie zich geremd naast het grote talent en de flamboyante persoonlijkheid van haar man. Haar onzekerheid is goed te zien wanneer we het portret wat Krøyer van haar schildert in 1889 vergelijken met haar zelfportret uit hetzelfde jaar.

     
(links) Marie Krøyer, Zelfportret (1889), Skagens Museum
(rechts) P.S. Krøyer, Portret van Marie (1889), Ambassador John L. Loeb Jr. Danish Art Collection

In 1891 strijkt het jonge stel neer in Skagen, waar Krøyer een leidende rol speelt in de kunstenaarskolonie. De historie vermeldt dat de komst van de beeldschone Marie zoveel onrust en intriges oplevert tussen enerzijds de schilder Viggo Johansen en zijn vrouw Martha, en anderzijds tussen Krøyer en Marie zelf, dat de Johansens vervolgens gedurende 25 jaar geen voet meer in Skagen zetten.

Het echtpaar Krøyer, en hond Rap (Skagen, 1892), Skagens Museum

Krøyer is echter dol op zijn mooie vrouw, en maakt in de jaren negentig zijn meest iconische werken, waarin Marie de hoofdrol speelt.

P.S. Krøyer, Zomeravond op het strand van Skagen (1893), Skagens Kunstmuseum

P.S. Krøyer, Zomeravond op het strand van Skagen. De kunstenaar en zijn vrouw (1899), Hirschsprung Collectie

Het zijn werken van grote schoonheid, en dat is ook precies Krøyers bedoeling: Marie wordt hier letterlijk afgeschilderd als een beeldschone vrouw, zonder specifieke bezigheden, en vooral heel decoratief. Hier verraadt zich het ideaal van de Engelse Aesthetic Movement, waardoor beide Krøyers in de jaren negentig beïnvloed worden. Deze beweging staat voor een kunst die de nadruk legt op pure, sensuele schoonheid, kunst om de kunst, zonder verhaal of boodschap, onder het motto: ‘in schoonheid vindt men waarheid’ (John Keats).

P.S. Krøyer, Zomeravond op het strand van Skagen (1892), Skagens Museum (permanente bruikleen van de Carlsberg Glyptotheek, Kopenhagen)

In 1895 doet dochter Vibeke haar intrede in het gezin Krøyer.

Marie Krøyer met Vibeke, Krøyers Huis (ca. 1900), Skagens Museum

Marie’s huwelijk met Krøyer verloopt ondertussen steeds stormachtiger, mede dankzij zijn toenemend ernstige manisch-depressieve buien. Hij wordt vanaf 1900 met enige regelmaat opgenomen in een instelling voor geesteszieken.

Moe van de hele toestand trekt Marie in 1902 zonder haar man naar Italië. Daar ontmoet ze de charmante Zweedse componist Hugo Alfvén (1872-1960). Hij had haar al eerder gezien op Krøyers schilderijen uit de jaren negentig, en vermeldt in zijn memoires dat hij ‘nooit een mooiere vrouw had gezien’, en ‘volkomen behekst was door haar schoonheid’ – in feite werd hij al verliefd op haar toen hij haar op de schilderijen zag. De twee beginnen een relatie, maar pas als Marie zwanger van hem blijkt te zijn, stemt Krøyer toe in een scheiding. Krøyer houdt echter de voogdij over Vibeke.

Marie met Margita (1905)

In 1905 wordt Hugo en Marie’s dochter Margita geboren. Peder Severin Krøyer overlijdt in 1909, maar Hugo Alfvén weigert vooralsnog om met Marie te trouwen, omdat dit zijn carrière zou schaden. Bovendien is Alfvén notoir ontrouw. De twee leven weliswaar samen in hun huis Alfvéngaard in Zweden, maar trouwen pas in 1912, om in 1936 na jarenlang onverkwikkelijk juridisch gedoe weer te scheiden. Marie blijft eenzaam en gedesillusioneerd achter, en overlijdt in 1940 in Stockholm.

Haar werk

Wat mij onmiddellijk opvalt, is dat in Marie’s kleine oeuvre weinig te ontdekken valt van zelftwijfel en artistieke onzekerheid, ondanks wat zij daar zelf over zegt en schrijft. Haar schilderijen zijn weliswaar niet groot van formaat, maar zijn kloek geschilderd, met een brede, losse penseelstreek. Haar aanleg en ambitie zijn duidelijk. Onderstaande werken schildert zij nog vóór haar twintigste jaar.

Marie Krøyer, Oranje glazen vaas met groene stek (1884), p.c.

Marie Krøyer, Bijkeuken met tafel (1884), p.c.

Marie Krøyer, Keukeninterieur in Horbaek (1884), p.c.

Marie Krøyer, Interieur met tafel en bank (1885), p.c.

Marie Krøyer, Staldeur met kip (1887), p.c.

Wat opvalt in deze vroege schilderijen, is dat de ruimtes die zij weergeeft, ontdaan zijn van elk overbodig detail en elke decoratieve versiering. Ze behandelt haar composities, of het nu muren, meubelstukken, of figuren zijn, aanvankelijk als stevige, met elkaar contrasterende, bijna platte vlakken. Marie heeft een goed oog voor lichtinval en effecten van het licht, maar de lichtvlakken spelen in haar werken geen hoofdrol als zelfstandige compositie-elementen, zoals bij Anna Ancher. Marie’s relatief donkere palet van bruinen en grijzen geeft de vroege werken een wat zwaarmoedig karakter.

Marie Krøyers oeuvre omvat weinig werken met figuren erin, en slechts enkele landschapsschilderingen.

Marie Krøyer, Spinnende vrouw (1887), p.c.

Marie Krøyer, Løkken Strand (1887), p.c.

In Marie’s Parijse periode (1888-89) wordt haar palet frisser en helderder van kleur. De stijl die zij daar ontwikkelt, vertoont invloeden van het naturalisme en impressionisme dat zij in de Lichtstad leert kennen. Haar toets blijft kloek en zelfverzekerd.

Marie Kroyer, Bij het weefgetouw (1889), Anchers Huis, Skagen

Dit lichtvoetige, sprankelende palet is ook te zien in de werken, die zij kort daarop schildert in Italië, tijdens de reis die ze in 1890 samen met haar kersverse echtgenoot maakt.

   
Marie Krøyer, Italiaans steegje (vermoedelijk Civita d’Antino) (1890), p.c.
Marie Krøyer, Terras met wijnrank (1890), p.c.

Marie Krøyer, Zonnige pergola in Ravello (1890), Skagens Museum

Vooral uit dit laatste schilderij spreekt een groot coloristisch en esthetisch talent. In dit werk, geschilderd rond het middaguur op een zonnige, mediterrane dag, bewijst zij een meesterlijke beheersing te bezitten van de weergave van licht en schaduw in ‘vijftig tinten wit’. In een brief vanuit Ravello aan haar vriendin Agnes Slott-Møller, schrijft Marie dat zij ‘hoopt steeds meer kracht en volheid in kleur, meer waarheid te kunnen bereiken.’

In 1891 zijn de Krøyers betrokken bij de oprichting van Den Frie Udstilling (De Vrije Tentoonstelling) in Kopenhagen, die in het leven wordt geroepen uit protest tegen het conservatieve toelatingsbeleid van de door de Academie beheerste Voorjaarstentoonstellingen in de Charlottenborg. Den Frie Udstilling is daarmee te vergelijken met de Franse Salon des Réfusés (v.a. 1863) in Parijs. Marie laat bij de eerste tentoonstelling van Den Frie Udstilling enkele van haar Italiaanse werken zien.

Het jonge paar strijkt in de loop van hetzelfde jaar neer in Skagen. Wanneer daar het stof van hun komst enigszins is neergedaald, maakt Krøyer het ene na het andere werk met zijn vrouw in de hoofdrol. Marie gaat echter steeds minder schilderen. Uit de jaren negentig zijn slechts enkele werken van haar bekend, waaronder het tere Gele en witte rozen (1890), en het frisse Wasgoed aan de lijn (1890-98?).

Marie Krøyer, Gele en witte rozen in vaas (1890), p.c.

Marie Krøyer, Wasgoed aan de lijn (Krøyers Hus) (1890-98?), Skagens Museum

In de vele brieven aan Agnes, die zij in de loop der jaren schrijft, blijkt steeds weer hoe weinig vertrouwen ze heeft in haar eigen capaciteiten. Ze lijkt moeite te hebben met het vinden van een balans tussen haar rollen van echtgenote van een beroemd schilder, huisvrouw, en moeder. Ze twijfelt aan de toekomst van vrouwen in de kunst, omdat er in haar ogen teveel obstakels te overwinnen zijn. Ze is jaloers op Anna Ancher, die het allemaal wél redt, zowel in haar relatie als haar werk. Het resultaat van dit alles is dat ze het schilderen opgeeft.

Haar laatste schilderij, een klein werk uit 1898, blijkt echter van een verbluffende kwaliteit te zijn. Het doekje heeft de afmetingen van een ansichtkaart (12,2 x 16,8 cm), en is merkwaardig genoeg het enige werk dat zij gemaakt heeft, waarop meer dan één figuur te zien is.

Marie Krøyer, Frans marktplein (1898), Skagens Museum

Dit werk heeft de uitsnede van een fotografische snapshot. Het is uitgewerkt in een vlotte, schetsmatige toets, die past bij de drukte en levendigheid van de markt. Het verraad Marie’s fascinatie met de Franse impressionisten. Het scherpe licht dat de contrasten tussen zon en schaduw sterk doet uitkomen, en de beweeglijke toets maken dat we het tafereeltje niet alleen zien, maar de zon bijna voelen en het gepraat en gedruis op het marktplein horen.

Toch stopt Marie definitief met schilderen. In plaats daarvan houdt zij zich in toenemende mate bezig met interieurdesign, waarvoor zij ook een bijzonder talent blijkt te hebben. Hierin wordt zij sterk beïnvloed door de Engelse Arts&Crafts beweging. Waarover in het volgende blog meer.

Wordt vervolgd!

Belangrijkste bronnen:
Patricia G. Berman, In another light. Danish painting in the nineteenth century, Londen 2013
Mette Bøgh Jensen, Marie Krøyer – der skal mod til at have talent, Odder (DK) 2012
Elisabeth Fabritius (red.), Danish Artist’s Colonies, Odder (DK) 2006
Lise Svanholm, Northern Light – The Skagen Painters, Gyldendal (DK) 2004
Website van het National Museum of Women in the Arts, Washington DC
Afbeeldingen zijn voor het overgrote deel afkomstig van https://www.marie-kroyer.dk/