Nickolas Muray, Frida en Diego met hoed (1941)

Hoera! We mogen weer naar het museum! Ik heb onmiddellijk tickets besproken. De eerste tentoonstelling die ik sinds een jaar bezocht heb, is Frida Kahlo & Diego Rivera, A Love Revolution, in het Cobra Museum te Amstelveen. De titel verraad het al: het draait in deze tentoonstelling om de liefde van het kunstenaarsechtpaar Frida Kahlo (1907-1954) en Diego Rivera (1886-1957), maar ook om revolutie, zowel in de politiek als in de kunst.

 

In Mexico ontmoeten twee sterke en invloedrijke kunstzinnige tradities elkaar: kunst van de Midden-Amerikaanse inheemse bevolking en kunst van de Spaanse bevolking. Deze twee gaan op het eerste gezicht geen gemakkelijke verbinding aan vanwege hun tegengestelde positie van overwonnenen en overwinnaars. De inheemse kunst is echter altijd aanwezig gebleven in het aanvankelijk door Spanje overheerste Mexico, zij het soms letterlijk onder het oppervlak, maar ook in mengvormen die het beste van twee werelden combineren. Een dergelijke vruchtbare kruisbestuiving is te vinden in het werk van Frida Kahlo en Diego Rivera, die beiden zowel Spaans als inheems bloed in hun voorgeslacht hebben.

Bernard Silberstein, Frida schildert ‘Diego in mijn gedachten’, terwijl Diego toekijkt (1940)

De tentoonstelling Frida Kahlo & Diego Rivera, A Love Revolution geeft een veelzijdig overzicht van de roerige tijden in Mexico in de periode tussen 1910 en 1930, waarin de ene revolutie nauwelijks was uitgewoed of de volgende revolutie barstte alweer los. In het kielzog van alle politieke verschuivingen ontstaat het muralisme, een bij uitstek Mexicaanse kunststroming die zich uit in enorme muurschilderingen in de openbare ruimte. Deze muurschilderingen hebben niet zelden een uitgesproken links-politiek karakter. Diego Rivera is een van de belangrijkste vertegenwoordigers van deze stroming, samen met David Alfaro Siqueiros en José Clemente Orozco.

Aanvankelijk is Rivera’s werk nauwelijks politiek getint, getuige een van zijn eerste grote muurschilderingen, De Schepping (1922), een allegorische voorstelling met mythologische, religieuze en etnische motieven.

Diego Rivera, De Schepping (1922), San Ildefonso College, Mexico City

Enige jaren later wordt Diego overtuigd communist, en dit uit zich in sterk politiek geladen muurschilderingen, zoals Het Arsenaal, waarvan een levensgrote kopie op de tentoonstelling te zien is. Rivera is inmiddels een actief lid van de communistische partij, en bevriend met Leon Trotski die, na zijn vlucht uit het Stalinistische Rusland, zeven maanden bij hem in huis woont. De centrale figuur op Het Arsenaal is Diego’s geliefde Frida Kahlo, die wapens uitdeelt aan de revolutionairen.

Diego Rivera, Het arsenaal (1928), Court of Fiestas, Mexico City

Het grootste werk in de tentoonstelling is een enorme kopie van Rivera’s latere, enorme muurschildering De Pan-Amerikaanse Eenheid (1940). Hierin combineert Rivera zijn communistische idealen met etnische elementen – niet voor het eerst – en schildert hij een indrukwekkend en divers beeld van een ideale wereld van werk, ontspanning, en verbroedering van alle mensen en klassen. Het is onmogelijk om dit veelomvattende werk hier uitvoerig te bepreken, maar wie meer informatie wil, kan hier terecht (in het Engels).

Diego Rivera, De Pan-Amerikaanse Eenheid (1940), City College, San Francisco

Frida en Diego trouwen in 1929. Het is een stormachtig huwelijk. Het stel scheidt in 1935, om vervolgens in 1940 weer met elkaar te trouwen. Hun huwelijk duurt tot Frida’s dood in 1954.

Onbekende fotograaf, Frida en Diego kussen elkaar na de sluiting van hun tweede huwelijk (1940)

De bij de tentoonstelling behorende catalogus bevat een geschreven portret van Diego, van de hand van Frida Kahlo, en een portret van Frida door Diego Rivera. Deze teksten geven een prachtig, intiem beeld van de beide echtelieden als mens en als kunstenaar.

Frida’s portret van Diego is in feite een lange liefdesbrief: 

‘Ik spreek niet van hem als van mijn echtgenoot, want dat zou belachelijk zijn; Diego is nooit, en zal nooit iemands echtgenoot zijn. Ik spreek ook niet van hem als van mijn geliefde, want dat zou een te beperkt beeld van hem geven, en als ik van hem zou spreken als van een kind, zou ik alleen mijn eigen emoties afschilderen, als ware het míjn zelfportret, en niet zíjn portret. Ik schilder dit portret in kleuren die mij niet vertrouwd zijn: woorden. Ik probeer echter de waarheid te spreken.’

   
Frida Kahlo, Portret van Diego Rivera (1937)
Frida Kahlo, Zelfportret met kralenketting (1933)

Frida omschrijft haar rol als echtgenote van Diego ook als ‘moeilijk en obscuur’, maar met de beloning van ‘een natuurlijk evenwicht’. Zij ziet zichzelf als ‘bondgenoot van een buitengewoon mens’. Zij beschrijft op liefdevolle wijze zijn uiterlijk als dat van een ‘vriendelijk monster’. Zij noemt hem een geweldige schilder, een dappere strijder en een oprechte revolutionair, een liefhebber van schoonheid, in welke vorm dan ook, een begaafde observator met een tomeloze energie en werklust, nieuwsgierig genoeg om steeds nieuwe dingen te willen leren, en geheel vrij van vooroordelen of dogma’s. Zijn werk, dat hij steeds in dienst stelt van het ideaal van een mooiere, eerlijker, gezondere en liefdevollere wereld, omschrijft zij als krachtig en poëtisch.

In de tentoonstelling zijn niet alleen grote kopieën van de politiek geladen muurschilderingen van Rivera en zijn collega’s Siqueiros en Orozco te zien, maar ook ander werk van Rivera, waarin zijn verbondenheid met de inheemse, Mexicaanse cultuur tot uiting komt.

Diego Rivera, De genezer (1943)

Diego Rivera, Calla lelie verkoopsters (1943)

Diego’s geschreven portret van Frida bestaat grotendeels uit een bladzijden lange schets van de Mexicaanse politieke geschiedenis. De laatste anderhalve bladzijde is gewijd aan Frida en haar werk. Kort maar krachtig omschrijft hij haar werk als een ‘heldere, harde, zeldzame diamant in het centrum van een groot juweel’ (lees: Mexico). Haar werk gaat volgens Diego over het Leven met een hoofdletter; het zijn ‘altaarstukken’ vol van ‘bodemloze diepten, duizelingwekkende hoogten en een gedurende eeuwenlang geweven, oneindig vertakt weefsel van licht en schaduw.’ Hij omschrijft hoe, terwijl ze aan haar bed gekluisterd is, haar verbeelding ‘sneller reist dan het licht.’ Zij is volgens hem de enige in de kunstgeschiedenis, die haar ‘hart en borst openscheurt om de biologische waarheid van wat zij voelt te vertellen.’

Frida’s zelfportretten zijn dan ook indrukwekkend. Frida, die in 1925 een ernstig ongeluk krijgt en daardoor levenslang gehandicapt is, brengt lange periodes op haar hemelbed door. Hier werkt ze, en tekent en schildert ze, met behulp van een spiegel boven haar bed, talloze zelfportretten.

Lola Alvarez Bravo, Frida in bed (1943)

Juan Guzman, Frida Kahlo met beschilderd korset (1950)

Frida schildert vanuit haar bed een groot aantal indringende werken, waarin ze de mentale en fysieke pijn van haar gebroken lichaam en van haar vele miskramen op krachtige en vaak schokkende wijze verbeeldt. Het zijn onderwerpen die aan het begin van de vorige eeuw niet in het openbaar besproken werden, laat staan geschilderd. Helaas zijn deze bekende en beroemde zelfportretten op de tentoonstelling niet aanwezig, op een kleine ets na, waarin Frida’s pijn bijna voelbaar is uitgebeeld.

Frida Kahlo, De miskraam (1932)

Zowel Frida als Diego zijn overtuigd communisten. Het is voornamelijk Diego’s werk waarin deze politieke betrokkenheid tot uiting komt, maar onderstaande foto geeft fraai Frida’s politieke voorkeur weer. Tegelijkertijd geeft zij er een sterk persoonlijke draai aan: zij heeft op haar gipsen korset niet alleen de communistische hamer en sikkel geschilderd, maar ook een ongeboren kindje.

Florence Arquin, Frida draagt een beschilderd gipsen korset (ca. 1950)

Frida’s verbondenheid met de Spaans-Mexicaanse maar ook de inheemse cultuur, en haar een-voelen met Diego, komen sterk tot uiting in Diego in mijn gedachten (zelfportret als Tehuana) (1943) en Liefdesomhelzing van het Universum, de Aarde (Mexico), Diego, ikzelf en señor Xólotl (1949).

Frida Kahlo, Diego in mijn gedachten (1943)

Frida Kahlo, Liefdesomhelzing van het Universum, de Aarde (Mexico), Diego, ikzelf en Señor Xólotl (1949)

Dit laatste werk toont Frida, omhelsd door Moeder Aarde (Mexico), die een gescheurde borst heeft van waaruit melk vloeit. Ook Frida’s eigen borst is beschadigd: er sproeit bloed uit haar hart. Wellicht is dit een pijnlijke verwijzing naar haar eigen beschadigde lichaam en kinderloosheid. Frida omhelst Diego, die ze in een commentaar bij dit werk omschrijft als haar ‘begin, kind, liefste, vriend, moeder, vader, ikzelf, mijn universum. Maar waarom noem ik hem mijn Diego? Hij is nooit, en zal nooit, de mijne zijn. Hij behoort aan zichzelf’. Diego heeft een derde oog op zijn voorhoofd, een symbool voor goddelijke wijsheid en intelligentie. 

Alle figuren worden tenslotte omgeven door het Universum, de zon en de maan, als een ‘eenheid in verscheidenheid’. Op de donkere arm van het Universum, aan de linkerzijde van het werk, is Frida’s lievelingshondje Señor Xólotl te zien. Dit indrukwekkende werk alleen maakt de tentoonstelling al het bezoeken waard.

Frida is een trotse, gepassioneerde vrouw. Dit uit zich onder andere in de zorgvuldige manier, waarop zij zich kleedt en haar haar verzorgt en opmaakt, onder alle omstandigheden, tot in haar ziekenhuisbed toe.

Juan Guzman, Frida in het ziekenhuis (ca. 1950)

Haar daagse kleding is een mix van Spaans-Mexicaanse en inheemse stijlen, en een keur hiervan (replica’s) is in de tentoonstelling te zien.

Een lange wand vol foto’s illustreert tenslotte het bewogen leven van deze bijzondere vrouw en haar geliefde Diego.

Onbekende fotograaf, Frida en Diego tijdens een anti-fascistische demonstratie in Mexico City (1936)

Bernard Silberstein, Frida schildert ‘Diego in mijn gedachten’, terwijl Diego toekijkt (1940)

Lola Alvarez Bravo, Frida Kahlo (ca. 1940)

Fritz Henle, Frida in haar atelier (1943)

Bernice Kolko, Frida in haar tuin, Coyoacan (1953)

Al het werk in deze tentoonstelling is afkomstig uit de Jacques and Natasha Gelman Collection of Mexican Art, een prestigieuze kunstverzameling die tegenwoordig in bezit is van het Metropolitan Museum in New York. Deze Gelman Collection is samen met de Dolores Olmedo Collection de belangrijkste verzameling van het werk van Frida Kahlo. Van 8 oktober 2021 tot 27 maart 2022 is werk van Frida Kahlo uit de Dolores Olmedo Collection  te zien in het Drents Museum te Assen, onder de titel Viva la Frida!  De tentoonstelling in het Cobra Museum is nog te zien tot 26 september 2021.