Gabriele Münter (1877-1962). Zij stond samen met Wassily Kandinsky aan de wieg van de Duitse expressionistische kunstbeweging de Blaue Reiter, en speelde een belangrijke rol bij het tot stand komen van de eerste (tevens laatste) roemruchte Blaue Reiter almanak die in 1912 uitkwam. Münters werk werd, zoals dat gaat bij nieuwe kunststromingen, zowel geprezen als verguisd. Toch had ze succes met haar werk. Ze nam deel aan verschillende groepsexposities met haar expressionistische collega’s en had tijdens haar leven ook een aantal solo-tentoonstellingen, zowel in Duitsland als daarbuiten.

Gabriele Münter, Sneeuwlast (1943), Part. coll.

In De Fundatie in Zwolle is momenteel een overzichtstentoonstelling te zien van werk van de van oorsprong Russische Marianne von Werefkin (1860-1938), een andere kunstenares uit de kring van de Blaue Reiter. Voor mij is dit aanleiding om mijn oude liefde voor haar collega en vriendin Gabriele Münter (1877-1962) weer eens op te rakelen, mede omdat in de laatste jaren een paar interessante catalogi van Münters werk plus een uitstekende biografie (Gudrun Schury, Ich Weltkind, Berlijn 2012) zijn verschenen. In Museo Thyssen-Bornemisza in Madrid is vanaf november van dit jaar een grote overzichtstentoonstelling van Gabriele Münters werk te zien. Mag van mij ook nog wel een keer iets dichter bij huis.

Lees verder →

“Een stad waarin iedereen zich thuis voelt, maak je samen”
(Michael Rakowitz, 2024)

De Amerikaanse kunstenaar Michael Rakowitz is van Arabisch-Joodse afkomst. Het lijkt een contradictio in terminis: een Joodse Arabier. Rakowitz is één van velen, van wie de joodse familie haar thuisland – in Rakowitz’ geval Irak – in de afgelopen 80 jaar moest verlaten. Het betreft een exodus van pakweg een miljoen joden uit Arabische landen, die in de geschiedenis weinig aandacht kreeg, maar nu dankzij de oorlog in Israël weer volop in de belangstelling staat. Rakowitz (1973) is zich zeer bewust van zijn multiculturele wortels. Dit uit zich in zijn werk, dat niet zelden tot stand komt in samenwerking met allerlei lokale gemeenschappen. Momenteel is Rakowitz bezig met het project Be Longing, in Den Haag, een multicultureel evenement waarbij o.a. samen gekookt en gegeten wordt. Het gebruikte serviesgoed zal vervolgens verwerkt worden in verschillende kunstwerken en installaties. 

Michael Rakowitz in zijn werkplaats (foto: Colleen Durkin, chicagomag.com)

Lees verder →

Gerard ter Borch, Zittende jonge vrouw in het kostuum van een boerenmeisje (Gesina) (1650-60), Rijksmuseum, Amsterdam

Het Rijksmuseum Amsterdam heeft onlangs op de internationale kunst- en antiekbeurs Tefaf in Maastricht voor 3 miljoen euro een gesigneerd olieverfschilderij gekocht van de hand van Gesina ter Borch (1631-1690). Wie? Nee…niet Gerard ter Borch, haar halfbroer en één van de grote schilders uit onze zeventiende eeuw, maar Gesina. Zij trad als vrouw weinig naar buiten met haar werk en werd mede daardoor lang ‘vergeten’ in de kunstgeschiedenis. Inmiddels staat haar eigen werk terecht wat meer in de schijnwerpers. Volgens directeur Taco Dibbits vormt de aankoop van het schilderij ‘de kroon op de artistieke nalatenschap’ van Gesina ter Borch. Dat is goed nieuws….want in 2001, dus nog niet zo héél lang geleden, wordt in een glossy catalogus van 17e-eeuwse kunst uit datzelfde Rijksmuseum, Gesina ter Borch alleen genoemd als zuster van Gerard ter Borch, voor wie zij wel eens model zat. In 2023 was er de prachtige tentoonstelling Vrouwen op papier in het Rijksmuseum, waarin Gesina een bescheiden rol speelde. Bij de informatiebalie van het Rijks wist men helaas niet te vertellen wáár in het museum die tentoonstelling te vinden was – die bleek uiteindelijk in vijf verschillende kabinetjes op drie verdiepingen te hangen. Men had een goede wandelconditie en GPS nodig om die te vinden.

Lees verder →

Jakob Nieweg (1877-1955), Winter. Part. coll.

Sneeuw…. ik word daar heel erg blij van. De hele wereld wordt er mooier en stiller van. Alles, mooi of lelijk, wordt bedekt met een zachte, maagdelijk witte laag, en als de zon dan ook nog schijnt, is het helemaal perfect. Ook als het onder een grijze lucht sneeuwt en schemerig en koud is, ga ik toch graag naar buiten, onder het motto ‘slecht weer bestaat niet, slechte kleding wel’. Op het moment dat ik dit blog schrijf, sneeuwt het hier met grote, dikke vlokken en er blijft zowaar een laagje liggen. Die dag is goed. Op het moment dat je dit leest, is het waarschijnlijk alweer minstens 10 graden boven nul. 

Door de eeuwen heen werden veel kunstschilders ook gelukkig van sneeuw, of zagen het witte winterlandschap in ieder geval als een dankbare inspiratiebron.

Lees verder →

HAAR HAAR (2)

Poster van de tentoonstelling ‘Des Cheveux et des Poils’ (april t/m september 2023), Musée des Arts Décoratifs, Parijs

Haar staat in de belangstelling. Het Wereldmuseum in Rotterdam had afgelopen najaar en winter de tentoonstelling Hair Power: over de uitdrukkingskracht van haar, over hoe haar allerlei boodschappen en betekenissen kan overbrengen, of kan laten zien welke schoonheidsidealen we omarmen. En in Parijs was afgelopen zomer in het Musée des Arts Décoratifs de  tentoonstelling ‘Des Cheveux et des Poils’ over haar, én, vrij ongebruikelijk, lichaamshaar. Jammer dat Parijs niet naast de deur ligt.

Het vorige blog ging over het al millennia oude vrouwelijke schoonheidsideaal: fraai hoofdhaar, en vooral geen lichaamshaar. Maar waar gladheid de norm is, bestaan natuurlijk ook uitzonderingen. Wat bijvoorbeeld te denken van heiligen met een vacht? De vrouw met de baard? Erotische naakten mét lichaamshaar? Unibrow? ‘Beasty Girls’? Julia Roberts die ongewild een nieuwe trend lanceerde? Een harig vervolg…

Lees verder →

Dit blog is een verzoeknummer van een trouwe lezeres, die zich afvroeg waarom vrouwen op oude schilderijen vrijwel altijd worden afgebeeld als gladde, bleke wezens met weliswaar fraaie hoofdharen, maar zonder enige lichaamsbeharing en zelfs met geschoren wenkbrauwen en hoge, geëpileerde voorhoofden. Een interessante vraag. Het blijkt een uitdagend onderzoeksterrein, waar een breed scala aan onderwerpen elkaar overlapt: (lichaams)haar, haardracht, schoonheidsidealen en ideologische beelden van hoe ‘vrouwelijkheid’ wordt opgevat, en hoe dit alles vormgegeven wordt in de loop der tijden.

Hans Memling, Vanitas (1485), Musée des Beaux-Arts de Strasbourg

Er is overigens niets nieuws onder de zon: ook in onze eigen tijd wordt voornamelijk over vrouwelijk lichaamshaar gesproken in een context van ontharingsmiddeltjes en ladyshaves. Vrouwelijk lichaamshaar is taboe. Een enigszins pikant blog over haar haar.

Lees verder →

De mensheid wordt al sinds de Oudheid betoverd door de subtiele, verleidelijke glans van parels en parelmoer. Veel uitdrukkingen in onze taal illustreren de kostbaarheid van deze schatten uit het water, zoals bijvoorbeeld  ‘parels van wijsheid’, of ‘een parel aan de kroon’. Iets wat bijzonder fraai is, noemen we ‘een pareltje’. En uit de Bijbel komt de beroemde uitdrukking: ‘gooi uw paarlen niet voor de zwijnen’.

Johannes Vermeer, Meisje met de parel, detail (1665), Mauritshuis, Den Haag (detail)

Het Meisje met de parel is Vermeers meest bekende en beroemde werk. Het eenvoudige meisje met haar schuwe blik en die enorme parel in haar oor bekoort al tientallen jaren kunstliefhebbers en toeristen van over de hele wereld.  Het is nu onvoorstelbaar, maar toen dit werk  in 1881 op een veiling in Den Haag opdook, leek het er aanvankelijk op dat men deze ’tronie’ van Vermeer aan de straatstenen niet kwijt kon. De kunstverzamelaar Arnoldus Andries des Tombes (1816-1902) kocht het uiteindelijk voor … twee gulden en dertig cent. Hij liet het werk in 1902 na aan het Mauritshuis.

Maar hoe zit het met die parel…?

Lees verder →

Johannes Bosschaert (1606?-1629?), Stilleven met tulpen, Nationaal Museum, Stockholm

Het is lente en de tulpen staan in volle bloei in onze tuinen en parken. Hoewel de tulp oorspronkelijk niet uit Nederland afkomstig is, wordt hij wel geassocieerd met ons land, samen met klompen, molens en Goudse kaas. Nederlandse tulpen worden op grote schaal gekweekt, verhandeld en geëxporteerd. De bloeiende tulpenvelden achter onze Hollandse duinen trekken jaarlijks honderdduizenden bezoekers. In de zeventiende eeuw was er zelfs sprake van een heuse ‘tulpengekte’: een van de eerste goed gedocumenteerde economische bubbels, die – uiteraard – ook weer uit elkaar spatte. Toch bleven tulpen gedurende de hele zeventiende eeuw populair, ook in de schilderkunst.

Lees verder →

Sofonisba Anguissola (1532-1625).
“De meest roemrijke kunstenares van Europa” (Raffaele Soprani, 1674)

Het is opmerkelijk, dat het een vrouw in die tijd lukt om zó beroemd en geliefd te worden met haar schilderkunst. Die kans is er eigenlijk alleen wanneer zij opgroeit in een kunstenaarsgezin, zoals bijvoorbeeld Artemisia Gentileschi (1593 – ca. 1654), of wanneer zij van gegoede huize is zodat haar vader een kunstenaar kan inhuren om haar te onderwijzen. De familie Anguissola behoort tot de oude Romeinse adel van Cremona (Lombardije), dat in die tijd deel uitmaakt van het hertogdom Milaan en sinds 1535 onder de Spaanse kroon valt,  maar rijk zijn ze niet. Amilcare en zijn vrouw Bianca hebben maar liefst zes dochters – Sofonisba, Elena, Lucia, Minerva, Europa en Annemaria – en slechts één zoon, Asdrubale. In een familie met naam, maar zonder al teveel geld, zijn zoveel dochters een financiële last. Zelfs het klooster vraagt een bruidsschat. Hoe zal het gezin ooit zes bruidsschatten kunnen opbrengen?
Lees verder →

Het zal niemand ontgaan zijn: Vermeer is ‘hot’. Er is een ware hype gaande rond de mysterieuze Delftse schilder uit de zeventiende eeuw. Het Rijksmuseum in Amsterdam maakt al meer dan een jaar lang reclame voor de grootste tentoonstelling ooit van werk van Vermeer. Dit alles gaat gepaard met een ware tsunami aan internationaal Vermeer-onderzoek en bijbehorende publicaties. Belangstellenden uit de hele wereld reizen af naar ons kikkerlandje om van het spektakel getuige te zijn. Ondanks 450.000 beschikbare tickets was de tentoonstelling al vóór de opening op 11 februari volledig uitverkocht, zoals Taco Dibbits ons afgelopen zondag zeer tevreden vertelde bij Buitenhof. Er wordt nu gezocht naar mogelijkheden om de openingstijden van het museum verder te verruimen.

Ik zag in november j.l. de bui al hangen, en heb onmiddellijk een ticket besteld. Afgelopen  Valentijnsdag mocht ik komen kijken. De betovering van Vermeer miste zijn uitwerking weer niet, en ondanks de drukte overheerste de sprekende stilte van Vermeer.

Lees verder →